عبدالعزیز فرمانفرمائیان
Abdolaziz Farmanfarmaian
عبدالعزیز فرمانفرمائیان
- عبدالعزیز فرمانفرمائیان متولد سال ۱۲۹۹ تهران.
- دانش آموخته رشته معمارى از دانشکده هنرهاى زیباپاریس (بوزار).
- بنیانگذار نخستین دفتر «مهندسین مشاور» در مقیاسى ملى و بین المللى ۱۳۳۳.
- تدریس کوتاه مدت در دانشکده هنرهاى زیبا دانشگاه تهران دهه ۳۰.
- طراحى و اجراى بسیارى از بناهاى معروف و ماندگار معمارى معاصر به تنهایى یا با همکارى معماران و دیگر دفاتر معمارى ایرانى و خارجى.
- یکى از پل هاى اصلى ارتباط معماران ایرانى وخارجى.
- شهرسازى در کرج، کرمان، اصفهان وتهران.
- تهیه نقشه طرح جامع شهر تهران با همکارى «ویکتور گروئن» آمریکایى با نظر به تأمین یک نظام توسعه عناصر جدید متناسب با فرهنگ ایرانى، حل مشکلات موجود با پیش بینی ۵ میلیون نفر جمعیت.
- طراح موزه فرش تهران، کاخ نیاوران، کاخ مادر سعدآباد، مسجد دانشگاه تهران و ...
- عرضه و معرفى فناورى پیشرفته در بلندمرتبه سازى با روش هاى ضد زلزله
- اداره همزمان دو دفتر معمارى و شهرسازى درایران و یونان (تهران و آتن(
- فعالیت گسترده در زمینه ساختمانهاى ادارى، مسکونى، بهداشتى و درمانى، فرودگاهى، مذهبى، صنعتى، فرهنگى، تجارى و تأسیسات شهرى.
فرمانفرمائیان جزو نخستین نسل از معماران تحصیل کرده ایرانى در خارج از کشور نیز به حساب مى آید. جزو کسانى که در پاریس و در دانشکده «بوزار» تعلیم دیده اند و به گسترش آموزه هاى کلاسیک این دانشکده در ایران آن دوران پرداخته اند. به همین خاطر هم مى توان از او به عنوان یکى از معماران نسل نخست معمارى مدرن و معاصر ایران نام برد. به دلیل اقتصاد راکد و ضروریات بازسازى پس از جنگ ، تنها توجهى نمایشى به معمارى و شهرسازى مى توانست صورت بگیرد. این دوران تنها به پیدایش نمادهایى از یک هویت ملى روزافزون انجامید: تصاویر گذشته اى افتخارآمیز مانند آرامگاه هاى نوبنیاد یا بازسازى شده دانشمندان، شاعران وقهرمانان ملى و تصاویرى که بر نظامى نوین دلالت داشتند. مانند میدان هایى با مجسمه نماد رهبرى ملى در مرکز آن که در همه جا به چشم مى خورد. بناهاى یادبود این دوران، که عمدتاً قبل از جنگ جهانى دوم ساخته شدند، اغلب کوچک و با طرح هایى هنرمندانه و اجراهایى خوب، گواه تحصیلات طراحان ایرانى در پاریس قبل از جنگ ... بودند. این طراحان که با آموزش هاى دانشکده بوزار به ایران بازگشته بودند، تحت سرپرستى معمار و باستان شناس فرانسوى، آندره گدار، اولین مدرسه آموزش معمارى معاصر ایران را در دانشگاه تهران پایه گذارى کردند. بهترین توصیف ویژگى زیبایى شناسانه نظریه ها و نگرش هاى معمارانه براى بناهاى عمومى «یادمان هاى آریایى» است که از اسلیمى هاى اسلامى نیز بهره برده بودند. تنها فرودگاه مهرآباد اثر محسن فروغى و مشاوران سوئدى وى، ساختمان مجلس سنا در تهران اثر حیدرغیابى و ساختمان دفتر مرکزى شرکت ملى نفت ایران اثر عبدالعزیز فرمانفرمائیان توانستند نظر عموم مردم را که به ناگاه با مقیاس عملکرد، تکنولوژى و ساخت کاملاً متفاوتى روبه رو شده بودند به خود جلب کنند. گرچه این بناها ساختمانهایى قابل توجه بودند، اما هرگز به سطح معمارى عالى نرسیدند. اگرچه این تحلیل شتابزده و صورى هرگز به کام فرمانفرمائیان خوش نیامده و او را واداشته که در آمریکا پاسخى مکتوب و مطبوعاتى بدان بدهد، اما درست بر چنین اساسى است که مى توان از حضور فکرى و فلسفى و آفرینه هاى معمارى او یاد کرد و سخنى به میان آورد. کسى که بعد از فارغ التحصیلى از «بوزار» پاریس بلافاصله به ایران مى آید و در دانشکده هنرهاى زیبا دانشگاه تهران با کسانى چون سیمون و فروغى مشغول به تدریس مى شود. مسجد دانشگاه تهران نخستین اثرى است که او به طور رسمى از خود به جا مى گذارد. اثرى که «هانرى استیرلن» در کتاب خود آن را در مقایسه با مساجد قدیمى، نمادى از هنر ایرانى شمرده است. تدریس در دانشکده هنرهاى زیبا و کار در دفتر ساختمان دانشگاه تهران، نمى تواند پاسخگوى نیازهاى درونى و کنکاش هاى بیرونى این معمار ایرانى باشد و بالاخره او را وادار به استعفا و به فکر تأسیس یک دفتر مهندسى مى اندازد. دفترى که تا آن زمان در ایران وجود نداشت و جاى آن را خارجى ها پر کرده بودند. فرمانفرمائیان اما با روح جست وجوگرى که دارد به تکمیل تجربیات خود در این زمینه مى پردازد و اقدام به تشکیل یک دفتر مهندسى در مقیاسى ملى و بین المللى مى کند تا طرف قرارداد دولت ایران در پروژه هاى بزرگ ساختمانى باشد و درست به همین خاطر هم هست که حالا ردپاى او را در جاى جاى این شهر بزرگ (تهران) و در سازه هاى مهم بسیارى مى بینیم و مى یابیم. او براى این کار از مراجعه به منابع خارجى نیز دریغ نمى کند و ضعف پروژه هاى خود را بدین ترتیب برطرف مى کند. در یک چنین بستر بزرگى است که بسیارى از معماران درجه یک آن زمان نیز شروع به تجربه اندوزى مى کنند و وارد بازار کار مى شوند. این موضوع هم به خالى بودن عرصه باز مى گردد و هم به تعدد سفارش هایى که فرمانفرمائیان مى گیرد و مى پذیرد. نسبتى که با ورود و خروج وزارتخانه هایى چون آبادانى و مسکن و سازمانهایى چون برنامه و بودجه و دیگر سازمانها و ادارات مرتبط با موضوع ساخت و ساز دائم قبض و بسط مى یابد. کامران دیبا در نوشته اى دفتر فرمانفرمائیان را به خاطر تعدد کادر فنى و کیفیت حرفه اى و قدرت انجام کار در زمان خود و در خاورمیانه «بى نظیر» مى شمرد و از جمله دستاوردهاى این دفتر را «عرصه و معرفى تکنولوژى پیشرفته در ساختمان بلندمرتبه» مى داند که «باروش هاى ضدزلزله محاسبه شده اند.» نمونه هاى این بلندمرتبه سازى را هنوز مى توان در تهران و در چندین سازه شاخص دید. دفتر مرکزى شرکت نفت، ساختمان وزارت کار، ساختمان وزارت کشاورزى، برجهاى سامان، برجهاى ونک پارک، ساختمان بانک اعتبارات ایران و... از این جمله اند که هنوز در بافت شهرى پایتخت خودنمایى مى کنند و در میان ساختمانهاى بلندمرتبه نوساز مى درخشند. به طورى که مى توان در کارنامه او چه در سالهاى ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷ که تنها کار مى کرد و چه در سالهاى ۱۳۴۷ به بعد که دفاتر دیگرى را به همکارى گرفته بود طراحى و اجراى ساختمانهاى زیادى را با کاربردهاى گوناگون پیدا کرد. در این گستره از طراحى ساختمانهاى ادارى و دانشگاهها و مدارس عالى گرفته تا موزه و هتل و کارخانه و برج و کاخ و مجموعه ورزشى، ترمینال فرودگاه و... یافت مى شود. کارهاى بسیار شاخصى که از میان آنها مى توان به کاخ نیاوران، کاخ مادر در سعدآباد، کاخ محمودرضا پهلوى در سعدآباد، ترمینال حجاج و ترمینال مسافرى صدهزارمترى فرودگاه مهرآباد، موزه فرش تهران، پاویون ایران درنمایشگاه بین المللى مونترال (۱۹۶۷)، ساختمان پست تهران، ساختمان مرکزى اداره تلویزیون ایران، استادیوم آزادى با دریاچه، دانشکده کشاورزى کرج، ساختمان هاى دانشگاه تهران در امیرآباد، ساختمان بانک صادرات اصفهان، کارخانه داروپخش درجاده کرج، بیمارستان ۲۰۰تختخوابى براى ارتش در شمال تهران، نقشه جامع شهرتهران (با همکارى ویکتورگروئن)، دهکده خانه درکرج، کاخ پرنس خالد در ریاض (عربستان سعودى) و دهها طرح اجراشده ساختمانى و شهرسازى دیگر اشاره داشت. این تصور اغلب بوده و به خاطر آمده که برخى از بناهاى یادشده مى توانست با طراحى بهتر و دقیق تر به سطح بالاتر و والاترى ارتقا پیداکند. البته این فرض درخیلى موارد و دراستناد به بناهاى دولتى و یادمانى و شهروندى دیگرى که در ادامه و به ویژه بعد از انقلاب ساخته شده و مى شوند، تا حدود زیادى بیرنگ و بى رمق مى گردد و اجازه مى دهد که همچنان از آثار به جاى مانده از دفتر فرمانفرمائیان و دیگر معماران پیشگام و پیشرو معاصر به بزرگى و عظمت یادکنیم. چه گام برداشتن در زمانه و زمینه اى خالى، اگرچه همیشه خطر بدعت گذارى و تحمیل سلیقه هاى شخصى و مشخص را با خوددارد، اما بسیارسخت تر از هر آغاز و احیاناً جبرانى است و این به ویژه در معمارى قرن بیستم غرب به اثبات رسیده و در لایه لایه آن نمود یافته است. عبدالعزیز فرمانفرمائیان چنان که کامران دیبا از او نقل مى کند کارش را در گاراژ پدرش و با طراحى منازل شخصى براى اقوام و دوستان آغاز مى کند و براى فرار از این تنگنا، خود داوطلب درخواست از دولت براى طراحى و ساخت بناهاى دولتى و عمومى مى شود. کارى که رفته رفته هم پایه اى براى دفاتر «مهندسین مشاور» مى شود و هم عرصه را براى ورود معماران جوان و ایرانى به بازار ساخت و سازهاى کلان باز مى کند و هم زمینه اى مى شود براى رسمیت یافتن و به رسمیت شناختن نظام معمارى و مهندسى که در دهه پنجاه مى رفت با معمارى معاصر غرب همراه شود.
آثار مهم
- استادیوم ورزشی آزادی
- ساختمان‌های شرکت نفت
- مسجد دانشگاه تهران
- طرح ساختمان راکتور اتمی دانشگاه تهران
- ساختمان وزارت کشاورزی
- ساختمان وزارت کار
- ساختمان بانک اعتبارات ایران
- ساختمان پست و تلگراف و تلفن
- فرودگاه مهرآباد
- طرح اولیه فرودگاه جدید امام خمینی
- تهیه طرح جامع شهر تهران
- برجهای سامان
- برجهای ونک‌پارک
- ساختمان بورس
- دانشکده دامپزشکی
- کاخ مادر سعد آباد
- کاخ نیاوران
- ساختمان اداری صدا و سیما
- موزه فرش تهران
استادیوم ورزشی آزادی
مسجد دانشگاه تهران
مسجد دانشگاه تهران از نخستین مساجد با طراحی مدرن در شهر تهران است که به وسیله عبدالعزیز فرمانفرماییان طراحی و در تاریخ ۲۲ مهر ۱۳۴۵ با حضورایوب خان، رئیس‌جمهور پاکستان، افتتاح گردید. معماری بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری مدرن می باشد. مسجد دانشگاه تهران در فضایی به وسعت ۱۸۰۰ مترمربع ساخته شده که ۹۰۰ مترمربع به شبستان و ۹۰۰ مترمربع نیز به صحن مسجد اختصاص یافته است. زیر سازی بنا از سنگ داغون اصفهان و بتون مسلح و دارای گنبدی به شکل عدسی است که پایه‌های آن را ستون‌های مورب از بدنه اصلی ساختمان جدا کرده است. ستون‌ها و فلکه دور گنبد و شبکه‌های طبقه اول از کاشی معرق و توسط استادان کاشی‌ساز اصفهانی تراشیده و نصب شده است. کتیبه‌های شبستان نیز به همین شیوه از زمینه یک رنگ ساخته شده است. در کاشی کاری مسجد آیاتی از قرآن مجید به کار رفته است. این مسجد دارای دو مناره، هر یک به ارتفاع ۲۸/۴۰ متر می‌باشد که تمامی با سنگ تراورتن پوشیده شده و عبارت «الملک‌لله » روی آنها نقش بسته است. در طراحی بنا بر اصالت هنری کاشی کاری عهد سلجوقیان که توسط هنرمندان و معماران ایرانی به وجود آمد و در زمان صفویه کامل شد تأکید شده است. از رویدادهای مهم در تاریخ این مسجد می توان به تحصن روحانیون در آن در آخرین روزهای حیات حکومت اشاره کرد.
راکتور تحقیقاتی تهران
ساختمان وزارت کشاورزی
ساخت بنای ۲۴ طبقه وزارت کشاورزی که به آن کاخ کشاورزی هم اطلاق می شود، در سال در سال ۱۳۴۹ شروع و ۱۳۵۳ توسط عبدالعزیز فرمانفرمائیان طراحی شد و پس از آن توسط پیمانکاران ایتالیایی ساخته شد و در سال۱۳۵۴ ، به بهره برداری رسید. مساحت ساختمان بدون در نظر گرفتن حیاط و پارکینگ مجموعه، ۲۱۰۰ متر مربع است. این ساختمان مکان اصلی وزارت کشاورزی است و ساختمان‌های دیگر این وزارتخانه در خیابان فاطمی، میدان انقلاب و خیابان طالقانی ۲ ساختمان قرار دارند. ساختمان جهاد واقع در بلوار کشاورز تهران که در ۲۰ طبقه و ۶۰ متر ارتفاع، لقب بلندترین ساختمان دولتی زمان خود را یدک می کشید، قبل از انقلاب هم متعلق به وزارت کشاورزی بود و در حقیقت هنوز ساخت آن به اتمام نرسیده بود که وزارت کشاورزی آن زمان برای اینکه بتواند قبل از سایر وزارتخانه های دیگر این ساختمان را به دست آورد، وارد آن شد و مرکز اصلی خود را در این ساختمان زیبا قرار داد.
اکسپوی جهانی سال ۱۹۶۷ با موضوع کلی " انسان و جهان پیرامونش " در مونترال کانادا شکل گرفت .پاویون ایران با عنوان " هزار و یک چهره از ایران " در این اکسپو شرکت کرد . طراحی پاویون ایران بر اساس فیلپا هایی نشات گرفته از معماری سنتی ایران که با تزییناتی به رنگ لاجورد از کاشی معرق اصفهان پوشانده شده بود ، انجام شد . پاویون در دو طبقه با بازشو در میان آن طراحی شده است که بازشو سیالیت بصری بیشتری به فضا داده است . لبه های بازشو با طرح های مس و نقوش اسلیمی تزیین یافته است . طبقه همکف به ارایه آثاری از قاجار تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح میپردازد و در بخش های دیگر به معرفی بخش نفت و گاز پرداخته میشود . در طبقه فوقانی بازدید کنندگان با خاتم شیراز ، گل و مرغ و اسلیمی شکل یافته بر ظروف اصفهان و قالی تبریز آشنا میشوند در گوشه ای از نمایشگاه بازدیدکنندگان با نحوه بافت قالی آشنا میشوند . بخش آخر نمایشگاه به یافته های باستان شناسی از تخت جمشید اختصاص یافته است و به عنوان سمبلی از کشور شعر و ادب مینیاتوری از اشعار حکیم عمر خیام در خروجی پاویون نقش یافته است . این پاویون توسط عبدالعزیز فرمانفرمائیان طراحی شده بود. در یک چشم انداز کلی می توان چنین بیان نمود که، طرح پاویون ایران در نمایشگاه بین المللی مونترال با اهداف طراحی شده ولی معمار کوشیده است تا در پس معماری مدرن، صورتی ایرانی به کارها بخشد.
برج های دوقلوی ۲۱ طبقه سامان واقع در بلوار کشاورز، احتمالا اولین برج های مسکونی تهران به شمار می روند که در سال ۱۳۴۹ ساخته شدند. مجتمع مسکونی سامان، اولین برج تهران است ،که بسیار محکم و طبق قوانین برج سازی از نظر مقاومت در برابر زلزله و … ساخته شده است، به گونه‌ای که در زمان جنگ مردم از پارکینگ‌های آن برای پناهگاه استفاده می‌کردند. این مجتمع مسکونی براساس الگوهای امریکایی، با مساحت ۳۳۰۰۰ متر مربع، ساخته شده و متشکل از دو بلوک ۲۲طبقه هر کدام با سه طبقه پارکینگ و واحد تجاری است. بلوک اول که زیر بنای بیشتری نسبت به بلوک دوم داردو هر طبقه بین چهار تا هفت واحد است که با توجه به متراژ ۶۰۰ متری هر طبقه در این برج‌ها، طبقه اول و آخر به صورت دوبلکس ساخته شده است. در ابتدا بلوک اول تجاری بود، ولی بعداً به مسکونی تبدیل شد. اما بلوک دوم از ابتدا جنبه مسکونی داشته است. طراحی داخلی و فضاسازی واحدهای مسکونی به گونه‌ای است که چشم انداز شهر تهران در تمامی طبقات قابل رؤیت است. شرکت‌های فرانسوی، طراح و سازنده واحدها، ویژگی‌های روانی و رفاهی را در ساخت این واحدها در نظر داشته‌اند. این مجتمع مرکز تجاری قدیمی و همچنین مسجدی داردکه بعد از انقلاب راه‌اندازی شده است.
مجتمع مسکونی ونک پارک یکی از بزرگترین مجتمعهای مسکونی تهران است؛ که از دو برج ۲۴ طبقق (شمال مجتمع) و سه برج ۱۷ طبقه(جنوب مجتمع) (مجموعا ۹۹ طبقه) تشکیل شده است. این مجتمع مسکونی در منطقه ۶ شهرداری تهران، شمال محله یوسفآباد و خیابان شهید علیخانی، جنوب بزرگراه همت و محله شیراز، شرق شهرک والفجر، و غرب بزرگراه کردستان بنا شده است. مجتمع مسکونی ونک پارک پیش از انقلاب۱۳۵۷توسط معمار نامدار ایرانی عبدالعزیز فرمانفرماییان طراحی شده بود. پس از انقلاب ۱۳۵۷ و مصادره اموال فرمانفرماییان از سوی بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی ساخت این مجتمع پی گرفته شد؛ و در سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۷۳ و ۱۳۸۰ فازهای آن به بهرهبرداری رسید. موتورخانه برجهای ونک پارک حدود ۱۲۰۰ متر مربع مساحت دارد؛ و همه برج‌ها مجهز به فنکوئل هستند. هر آپارتمان دارای پارکینگ و انباری جداگانه است. پارکینگ‌ها در طبقه همکف و یک طبقه زیر زمین قرار دارند. کف راهروی ورودی از سنگ بسیار مرغوب و زیبای کوه‌های خرم آباد فرش شده است. راهروی ورودی آپارتمان‌ها به جعبه آتش‌نشانی و دکتورهای حرارتی براری اعلام حریق مجهز است. برج‌ها به دو ردیف پله اضطراری داخلی و پله‌های فرار مجهز هستند؛ که بیرون از ساختمان در هوای آزاد قرار گرفتهاند. به وسیله درهای ضد حریق از راهروی داخلی جدا شده است.
تالار بورس اوراق بهادار تهران، یکی از معروف‌ترین برجهای قدیمی تهران، ساختمانی در جنوب پل حافظ است که امروز به سالن بورس اوراق بهادار تهران اختصاص یافته است در آغاز بهره برداری این ساختمان محل« بانک کار» بود.
موزه فرش ایران به دستور فرح پهلوی در ضلع شمالی پارک لاله و روبه‌روی فروشگاه سپه خیابان فاطمی احداث و در ۲۲بهمن ماه ۱۳۵۶ افتتاح شد. ساختمان موزه فرش ایران معماری شکیل و چشم‌گیری دارد که آذین‌های نمای بیرونی آن شبیه به دار قالی است. سطح نمایشی موزه مساحتی برابر ۳۴۰۰ مترمربع را در بر می‌گیرد که شامل دو تالار است و برای نمایش انواع قالی‌های دست بافت و گلیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. تالار طبقه همکف به نمایشگاه دایمی اختصاص دارد و تالار فوقانی جهت برگزاری نمایشگاه‌های موقت گلیم و قالی طراحی شده است. پژوهش در سوابق، تحولات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش، خاصه در ایران، گردآوری و خریداری نمونه انواع قالی‌های دست بافت ایرانی و برگزاری نمایشگاه‌های موقت از فرش ایران و سایر نقاط جهان، از اهداف موزه به شمار می آید. در موزه فرش انواع گلیم‌ها و فرش‌های دست بافت، با توجه به مرغوبیت و قدمت آنها و با در نظر گرفتن ویژگی‌های قالی ایران از لحاظ رنگ آمیزی، طرح، نقش، بافت و تنوع مناطق قالی بافی حفظ و نگه‌داری میشود. مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار میآید. معمولاً حدود ۱۳۵ تخته از شاه‌کارهای قالی ایران، بافت مراکز مهم قالی‌بافی مانند کاشان، کرمان، اصفهان، تبریز، خراسان، کردستان و جز آنها، در تالار طبقه همکف به معرض نمایش گذاشته میشود. در کتاب‌خانه موزه حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی در اختیار هنر دوستان و پژوهشگران قرار می‌گیرد. همچنین بهترین کتاب‌ها و نشریات و تحقیقات مربوط به فرش ایران و قالی‌های مشرق زمین به طورکلی و کتاب‌هایی در زمینه مذهب، هنر و ادبیات ایران در کتاب‌خانه موزه موجود است. در کنار کتاب‌خانه، کتاب فروشی موزه نیز مشغول به کار است. همچنین برای استفاده از بازدیدکنندگان موزه، فیلم‌ها و اسلایدهایی در زمینه قالی‌بافی و گلیم و هنرهای دستی ایران در سالن نمایش موزه به نمایش در میآید. از ویژگی‌های موزه فرش قالیچه دست‌بافت ارزشمند و بی‌نظیر ایرانی، کار فرش بافان کاشان، در اندازه‌های ۱۳۰ در ۲۲۰ سانتی‌متر، معروف به قالیچه میرزا کوچک خان جنگلی است که این شخصیت روحانی ملی را در لباس نظامی مسلح به تفنگ و اسلحه کمری، قطار فشنگ نمایش می‌دهد. در شمسه بالای تصویر میرزا، کتیبه‌ای با عبارت و نام کارخانه ملامحمود دیده میشود که احتمالاً، با توجه به این عبارات، تاریخ بافت قالیچه سال‌های آخر دوره قاجار است. قدیمی‌ترین فرش شناخته شده در جهان قالی ۲۵۰۰ ساله پازیریک است که در ۱۹۴۹ م، در جنوب سیبری کشف‌شد و آن را بافت ایران در دوره هخامنشی دانسته‌اند. آشکار است که قالی‌بافی در ایران در دوره هخامنشی وجود داشته و در قرن پنجم پیش از میلاد، دوره‌ای طولانی از تکامل را پشت‌سر گذاشته است.
